A MANDA DE MERO COA MEMORIA DE ISAAC

Debuxo de Isaac Díaz Pardo (ano 1973)

Baldomero Iglesias Dobarrio -Mero- súmase á homenaxe a Isaac Díaz Pardo cun texto no que recorda as vivencias con el, dende a proximidade, a coincidencia e o compromiso. Compromiso como o que sempre tivo Mero dende o contexto da defensa dos dereitos sociais, das liberdades públicas... Coñecido cantautor, poeta, narrador e cofundador de grupos imprescídibeis dentro do panorama musical, social e cultural galego (nomeadamente Fuxan os Ventos e A Quenlla), o mestre de Vilaba canta deste xeito:

"De Isaac Díaz Pardo, na sorte de telo coñecido!

Véñense á memoria moreas de vivenzas compartidas na fortuna dos camiños e andainas. As máis lonxincuas son xa daqueles momentos subvertidos nas incipientes liberdades dos anos oitenta, nos tempos que organizaba actividades culturais e concertos en Sargadelos, onde era a cabeza pensante, o director técnico e o primeiro en abrir pola mañá, moi cedo ou de pechar cando o corpo llo pedía, normalmente cedo, despois de ver marchar a todos os traballadores e calzando o seu traxe de operario. Alí cantamos sendo Fuxan os Ventos, nun concerto marabilloso de amenceres e esperanzas.

Pasou o tempo e fun visitalo con certa asiduidade, comiamos no comedor de Sargadelos a prezos moi módicos o prato do día, e falaba sempre con sosego e calma, tentando non influír moito nos pensamentos acelerados e cheos de urxencias nos que nós -na efervescencia xuvenil- andabamos. Non interrompía, anque deixaba a súa idea por se puidese servir de guía e razón. Así destecemos moitos temas do exilio, da galeguidade fóra e dentro do país, daqueles temas espiñentos, de memorias e segredos, de traizóns e medos. Isaac, sempre ponderado, quitáballe ferro aos nosos dramas, falaba de xente que nós non ousabamos senón descubrir en respecto e a admiración, de Castelao, de Bóveda, do seu pai, que o mataran cando o que debía morrer, no seu sitio, era el. Así afirmou sempre.

Roi Xordo
(gravado de Luís Seoane)

Faloume de tantas cousas que eran todas unha lección de historia recente. Ofreceume a súa biblioteca, a fotocopiadora, as cartas e textos orixinais de tanta historia silenciada, e nunca pedía nada senón que comprendera as súas razóns. Máis tarde entusiasmouse co grupo musical “A Quenlla” e quixo vernos cantar alí, preto do Paseo dos Namorados. Concerto que fixemos, e alí cantamos poemas que el tanto gustaba de saborear, Lorenzo Varela “A Rui Xordo” (Aramos sobre os mortos nesta terra, e o noso pan ten un sabor de ósos familiares e irmáns) e o de “As ratas” de Seoane. Os mesmos que el me indicara, anos antes, pregando a folla de cada libro en cuestión, querendo indicar como destacados por riba dos outros, discretamente sinalados o día que me agasallou os versos dos seus amigos, xa desaparecidos. Moito lle gustaron as cantigas, a das Ratas que levaba unha adaptación de Manuel María -na letra orixinal- para poder musicala máis doadamente, fíxolle rir e mesmo sentir un certo estado satisfeito naquilo de “...pois en Galiza loitan e a guerra dura séculos, os homes contra as ratas e vencen sempre as ratas”. Tamén noutra ocasión faloume dos versos inesquecibles -xa por sempre- de Luís Pimentel, aqueles versos de “As cunetas”, que eran o espello fiel do que representaban para aqueles tempos fiados en sangue. E, despois de moito esforzo pola súa irregularidade e o forte contido, tamén foron musicados e gravados, escoitados coma quen sinte o silencio agradecido das estrelas nun solpor maino de agosto. Aínda hoxe me conturban aquelas verbas, ás que lle puxemos música Antón Crego e eu. Lembro os seus ollos agradecidos, sen palabras. Escoitaba a música e, eu penso, mentres a sentía regresaba no tempo a aquel entón, visualizando horrores. E vía as imaxes que ían caendo no pano interior das súas entrañas, o terror, aquelas que coñecía tan ben e mesmo presenciara, cando as bandeiras pingaban anilina.

En Sargadelos eu tamén coñecía a Lalo, Vizoso e outras moitas traballadoras daquel enorme proxecto, daquel soño. Cadrabamos xuntos, mesmo tivo a ben acordar ofrecerme a fermosura dalgunhas pezas que alí se facían despois de contarme a historia do sistema, das formas, da pureza dos elementos, do deseño, das cores, dos perfís, dos brillos, das sombras, para acariñar o seu valor primordial: era algo noso, creado por nós, con elementos nosos e para que se nos recoñecese no mundo. Primeiro explicábame o proceso -sempre, nese intre, inchábanlle as veas ao pensar ter que mercar o noso caolín a estranxeiros: ese era o noso drama pois non somos donos de nós, dicía- e levábame pola cadea de produción, sinalando as dificultades. Lembro cando quixo comezar co vidro, e tivo alí traballando a unha xente a ver se acadaban o azul característico das pezas de cerámica, mais non lle acabou de encher o ollo. Eu abraiaba, coñecía á perfección o que quería facer, o que había de facer. E ía pensando mentres paseabamos polas distintas  dependencias de elaboracións das pezas, eu saudaba a moitas persoas que traballaban, sobre todo mulleres, que estaban pintando a man ou decorando, perfilando aquelas pezas que tiñan que saír perfectas ou, senón, seren destruídas. Non podiamos deixar a “Nosa” cerámica en mal lugar por mor de calquera imperfección, repetía. Foi nesas, cando un día, demos por falar na “Gran epopea de Galiza”, o que sería a grande obra teatral e musical que contase, mediante unha metáfora, a verdadeira historia de nós. E falou dunha muller protagonista, unha muller de verbo fácil e agudo, que se movía polo escenario sinalando, falando, sabendo e sabendo dicir. Os dous cabalgabamos aconteceres da nosa historia. A muller, unha Balteira, sería quen de definirnos. Comezamos a darlle forma, colaborou na súa primeira parte Marica Campo, a quen lle contei aquel proxecto e deu dimensión verbal aos feitos do primeiro acto. Sacamos o disco “A Casa que nunca tivemos”. Gustáronlle as letras e as músicas. Encantoulle a posta en marcha dun proxecto enorme. Eu prometinlle seguir cos actos vindeiros, e seguín, mesmo facendo no libreto da obra, con pezas que fosen levando outros sucedidos e a resolución única da obra, a de amor á orixe, á Casa, na defensa dela como proba dese amor. Esta feita e el animábame a seguir, gustáballe. Fixemos a estrutura en tres actos que están durmindo o sono de habitar unha certa Dignidade.

Cadramos en moitos sitios máis, na homenaxe a Laxeiro en Lalín, en Saá de Palas de Rei nos actos da memoria onde mataron ao seu pai e a Guerín, nas homenaxes a Lorenzo Varela en Monterroso, nos conciliábulos con Ismael González, o cineasta mundial do Carballiño, con Alonso Montero, con Avelino Muleiro ou Avelino Pousa Antelo, con Gustavo Valencia, Anisia e Pepe Neira, ...e os seus amigos foron sendo tamén os meus amigos. Tivemos a sorte de acudir a moitos encontros e falar sen máis testemuña que a palabra e o pensar. Moitos actos da memoria, que el asumía con enteireza e con aquela ollada evasiva, pois non quería emocionarse, viraba dando voltas para evitar descubrir tanta dor que lle habitaba. Foi el o culpable de que eu coñecese a Anisia Miranda e a Pepe Neira na distancia. Moito antes de viren da Habana, carteabamos e conciliabamos pensares e as súas sabenzas. Quería que musicaramos os seus versos, como así foi cos versos de “Memorias dun Neno Labrego”, “Ai Amor”, “Corre, corre, meu cabalo”,  e fixémonos tamén bos amigos, moi bos amigos. Por riba de todas as moitas calidades que se poderían citar, eu gardo unha como ouro en pano, aquela que só teñen unhas cantas persoas, coma el, pequenas pero ao mesmo tempo enormes.

Isaac tiña unha cabeza que non paraba de fabricar boas ideas, enxeñosas lindes polas que crear arte, beleza e conciencia de País. Eu gardo mesmo probas desa ansia inesgotable. Pero se algo o facía grande era ese tacto para facerse culpable dos erros que se podían producir nun proxecto calquera. Sempre era culpa del que calquera cousa tecida no seu tear non funcionase debidamente. Pero -e este é o reverso daquilo que vos comezaba a contar- o que realmente o fixo grande foi aquel seu proceder silandeiro, que cando algo saía ben, os responsables do éxito sempre eran outras persoas, el agachábase oportunamente para non ser visto nin constar, para saír do plano principal e dos aplausos.

Tamén, e non podo pasar sen dicilo, tiña ao seu lado resolvéndolle todos os problemas, unha muller que aguantou mares e mareiras, Mimina, cunha paciencia infinita e digna de ocupar altares, pois Isaac era despistado, deixado, desordenado de moitas “cousas domésticas e tamén esquecido delas. Cousas do máis esencial, tanto que facía un mundo de canto que vía, e por detrás daquilo, o que non vía, parecía non existir.

Tamén tivemos unha eterna discusión, sen resolver, cando chegados ao tema do sentimento “nacionalista”, coa que moitos nos definimos. Esa verba que para el tiña connotacións arrepiantes, de cando a guerra e os “nacionais” verdugos, estaban a dúas sílabas “listas”. El prefería dicir de min que era un iluso soberanista, mentres descansaba definíndose “libertario”, a secas ou algo conservacionista. Este tema sempre o acababamos “en táboas” como no xadrez, coa impresión de ser dous tolos á deriva.

Memoria agradecida para el e para todas as persoas que, coma el, fixeron medrar a esperanza e ese sentimento tan feliz de amor polo Noso, que é noso e un día será enteiramente Noso.

Xullo de 2020. 

Baldomero Iglesias Dobarrio, Mero"